MAKALELER / DOMATES LEKELİ SOLGUNLUK VİRÜSÜ HASTALIĞI..MÜCADELESİ..

 ÖZELLİKLERİ
 

Domates lekeli solgunluk virüsü (Tomato spotted wilt tospovirus-TSWV), Bunyaviridae familyasına bağlı Tospovirus grubuna dahil bir virüs olup, zarflı yapıdaki TSWV, 70-110 nm çapında küresel parti küllerden oluşmakta ve düz tek sarmal RNA genomu içermektedir.

TSWV, Thrips tabaci, T.setosus, T.palmi, Frankliniella occidentalis, F.fusca, F.intonsa, F.schultzei ve Scirtothrips dorsalis türleri ile etkin olarak taşınabil-mektedirler.

Tripsler, yalnızca larva döneminde, yaprak epidermal hücrelerinde yüzeysel beslenerek virüsü bünyesine almaktadır. Bu durum, T.tabaci için en az 15 dakikalık bir beslenme sonucunda gerçekleşmekte ve beslenme süresi uzadıkça, virüs taşınması daha da etkili olmaktadır.

Trips bünyesine alınan virüs, türe bağlı olarak 3-10 gün arası bir latent periyoda sahiptir. Trips virüsü aldıktan sonra, en çok 22-30 gün süresince hastalığı taşıyabilme özelliğindedir. Vektör, yaşamı boyunca virüsü yumurtalarına aktarmadan bünyesinde bulundurmaktadır.

 BELİRTİLERİ

TSWV; bitki türü, çeşidi, yaşı, beslenme ve ekolojik şartlara bağlı olarak farklı belirtiler göstermektedir. Farklı bitkilerdeki belirtileri aşağıda verilmiştir.

Domates: Yapraklar üzerinde önce kahverengi daha sonra bronz rengine dönüşen lekeler oluşmaktadır. Bazen bronzluk nekroza dönüşerek bitkiyi kurutabilir. Yapraklar aşağı ve içe doğru kıvrılır ve kırılgan bir yapı alır. Yaprak sapında, gövdede ve yeni gelişen sürgünlerde koyu kahverengi çizgiler gözlenir.

Sürgün uçlarında geriye doğru ölüm, bitkide tek yönlü ya da homojen bodurlaşma ve genel solgunluk tipiktir.

Meyveler üzerinde çok sayıda iç içe geçmiş, merkezi kabarık olan halkalar şeklinde lekeler görülmektedir. Çiçekler enfeksiyondan önce oluşmuş ise meyvelerde belirti görülmeyebilir. Enfeksiyondan sonra oluşmuş ise olgunlaşmamış, yeşil renkli meyvelerde şekil bozukluğu ve iç içe geçmiş yuvarlak lekeler görülür. Olgunlaşmış meyvelerde ise çok sayıda konsantrik ve etrafı sarı renkte olan daire şeklinde lekeler oluşur.

Biber: Bitkinin tümünde genel bir bodurluk ve sararma, solgunlukla birlikte en tipik belirtisidir. Yapraklarda, klorotik çizgili lekeler ya da nekrotik noktalı mozaik şekiller dikkat çeker (Şekil 59a,b,c). Nekrotik çizgiler, uç sürgünlere kadar yayılacak şekilde tüm gövdede oluşur. Olgun meyvede konsantrik sarı halkalı noktalar veya nekrotik çizgiler gözlenir (Şekil 59d,e).

Marul: Bitkinin tek tarafındaki yapraklardan klorotik kahverengi beneklenmelerle başlar ve renk değişimleri göbekteki yapraklara kadar yayılır. Bitkinin tek taraflı gelişme geriliği göstermesi ise, en karakteristik belirtisidir.

Krizantem: Çeşide bağlı olarak belirtiler farklılık gösterir. Bununla birlikte tipik olarak gövdede siyah çizgiler ve solgunluk tipik belirtisidir.

Bu virüsle bulaşık bitkilerde bazen %100*e ulaşabilen zararlar oluşabilmektedir. Çevre şartları ve konukçunun hastalandığı döneme ve hastalığın yaygınlığına bağlı olarak TSVVV ile bulaşık alanlarda ürün almak mümkün olmamaktadır.

Ülkemizde de varlığı tütün (Balıkesir. Çanakkale, Manisa, Samsun ve Uşak), domates (Antalya, Bilecik, İzmir, Manisa ve Mersin) ve biberlerde (Antalya, İzmir, Mersin) varlığı saptanmıştır.

 KÜLTÜREL MÜCADELE YÖNTEMLERİ

 -  Sanitasyon uygulamalarına dikkat edilmelidir.

 -  Fidelikler, özellikle süs bitkileri ve yabancı otların bulunmadığı bir alanda kurulmalıdır.

 -  Hastalıklı bir bitki belirlendiğinde, hemen sökülerek uzaklaştırılmalıdır.

 -  Duyarlı konukçular arasında yer alan süs bitkileri, bu tip seraların yakınında yetiştirilmemelidir.

 -  Seraların gerek iç ve gerekse dış alanlarında yabancı otların yok edilmesi hem enfeksiyon kaynağı olarak ve hem de trips popülasyonunu artırmaması açısından oldukça önemlidir.

 -  Seralar, dikim sonrasında mümkün olduğunca sık kontrol edilmeli ve sera içerisindeki sarı yapışkan tuzaklar ile trips varlığı her an incelenmelidir.

 -  Seralarda tripslerin giremeyeceği delik çapına (0.2-0.3 mm) sahip tüller, ya da tel kullanımı da korunma amacıyla alınacak önlemler arasındadır.

 -  Domates yetiştiriciliğinde ışığı yansıtan malçların kullanımı, tamamen yok etmese de trips popülasyonunu düşürmede kullanılabilir.

 -  Vektör mücadelesi, "Sebzelerde Tripsler Zirai Mücadele Teknik Talimatı'Yıa uygun olarak yapılmalıdır .

? Özellikle trips türleri arasında TSWVi en hızlı ve aktif taşıyabilen Frankliniella occidentalis'ın varlığı her zaman kontrol edilmelidir.